Հայաստանում սահմանադրական բարեփոխումների շուրջ քննարկումները դե ֆակտո վերածվում են հայ ազգային և արտաքին քաղաքական ինքնության վեճի։ Հայաստանի Հանրային ռադիոյի «Անվտանգային միջավայր» հաղորդաշարին տված հարցազրույցում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նշել է, որ 1990 թվականի օգոստոսի 23-ի Անկախության հռչակագիրը, որը դարձավ հետխորհրդային հայկական պետականության հիմքը, իր երկրի և նրա քաղաքացիների համար խաղաղություն չի ապահովում։ Հայաստանի ինքնորոշումը, որը հիմնված է «միացումի» (Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի միավորման) գաղափարի վրա, հանրապետության նախարարների կաբինետի ղեկավարի կողմից դիտվում է որպես ազգի ապագայի համար ռիսկեր ստեղծող նախագիծ։ Այս մասին սոցցանցերում գրել է ռուս քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը։
Փաշինյանը հայկական քաղաքական ինքնությունը (1990 թվականի հռչակագրով և սահմանադրությամբ հաստատված) համեմատեց «ցլերին» գրգրոռ «կարմիր հագուստի» հետ և առաջարկեց հեռացնել դրանք՝ սպառնալիքները վերացնելու համար։ Միևնույն ժամանակ, նա խոստովանեց, որ նման հանդերձանք կարող էր «կարված լինել սիրելի տատիկի կողմից», որն այլևս ողջ չէ։ Այսպիսով, վարչապետն առաջարկել է հայկական պետականության հիմնարար վերանայում, այն է՝ ամբողջությամբ մերժել Ղարաբաղը և «լայն Հայաստանի» գաղափարը։ Փաստորեն, այն սկզբունքները, որոնց վրա հիմնված էր «երրորդ հանրապետության» հետխորհրդային պետականությունը։
Իրավիճակին սրություն է ավելացնում այն, որ նման գաղափարները գրեթե միաժամանակ առաջ է մղում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Այսպիսով, 2024 թվականի փետրվարի 1-ին Միջխորհրդարանական միության գլխավոր քարտուղար Մարտին Չունգոնգայի հետ հանդիպման ժամանակ նախագահ Իլհամ Ալիևն այդ նպատակը հստակ և միանշանակ ձևակերպեց։ Նա ոչ մի բացահայտում չի արել, պաշտոնական Բաքուն երկար տարիներ նշում էր այդ մոտեցումը։ Բայց այսօր սահմանադրական բարեփոխումների խթանումը Հայաստանում տեղի է ունենում երկու ռազմական պարտություններից և Ղարաբաղի հայաթափումից հետո։
Փաշինյանի հայտարարություններն ու փոխաբերությունները, ինչպես և սպասվում էր, հակասական գնահատականների առաջացրին։ Հանրային ռադիոյի գործադիր տնօրեն Գարեգին Խումարյանը նույնիսկ ներողություն խնդրեց վարչապետի հետ հարցազրույցի համար։ «Մեզ ասացին` թուրքերն ուժեղ են, հայերը՝ թույլ, թուրքերը սպանում են հայերին: Եվ սրանից կարելի էր եզրակացնել. «Եկեք ուժեղանանք»: Փոխարենն ասվեց. «Եկեք դադարենք հայ լինել»,- ամփոփել է լրագրողը։
Բայց լրատվամիջոցի անձի մասնավոր գնահատականն անբավարար ցուցանիշ է հանրային դժգոհությունն արձանագրելու համար։ Շատ ավելի կարևոր են կուսակցական և քաղաքական ընդդիմության նախաձեռնությունները։ Կարծես այսօր ականատեսն ենք դրանցից մեկի ձեւավորմանը։ Փետրվարի 6-ին կրկին իր մասին բարձրաձայն հայտարարեց «Հայաքվե» շարժման համակարգող Ավետիք Չալաբյանը։ Նա քաղաքականության մեջ նորեկ չէ, իր թիկունքում ունի տարբեր հիմնադրամների, կուսակցությունների ստեղծում։ 2022 թվականին նա նույնիսկ ձերբակալվել է և քրեական հետապնդման ենթարկվել։ Այսօր Չալաբյանը խոսում է Փաշինյանի և նրա թիմի գործողությունների մասին՝ որպես սահմանադրական հեղաշրջման փորձ։ Նրա խոսքով՝ «հայ ժողովրդին խնդրում են ընտրություն կատարել պատերազմի և անպատվության միջև»։
Իսկապես, Փաշինյանի առաջարկները դժվար թե կարելի է լավատեսական անվանել։ Ընդհակառակը, դրանք դիպչում են ազգի ամենավատ տրավմաներին։ Սակայն, ճանաչելով այս փաստերը (ինչպես նաև հայ քաղաքական գործիչների և ընտրողների մտավախությունների հիմնավորվածությունը) դժվար է չտարակուսել հարցերի շուրջ. «Կա՞ն արդյոք իրական հնարավորություններ հայկական բանակի, պետության և հասարակության համար՝ կասեցնելու Փաշինյանի «պարտողականությունը» և հակադարձելու բացասական միտումներին՝ առանց նոր կորուստների ռիսկի»։ Եվ, թերևս, ամենագլխավորը. «Ո՞վ կարող է դրսից երաշխավոր և ներսից՝ շարժիչ ուժ դառնալ նոր «ռեղարաբաղացման» կամ «Միացում 2.0»-ի համար»։
