Հայկական արմատներով ամերիկացի հեռուստաաստղ Քիմ Քարդաշյանը նախագահ Ջո Բայդենին կոչ է արել կանխել հայերի նոր ցեղասպանությունը։ Պրոդյուսեր, դոկտոր Էրիկ Էսրաիլյանի հետ համատեղ հրապարակման մեջ նա գրում է, որ ժամանակն է, որ Ամերիկան (և աշխարհը) քայլեր ձեռնարկի հայերին Ադրբեջանից պաշտպանելու համար: Այս մասին նա հրապարակում է արել իր ֆեյսբուքյան էջում․
«ՄԵՆՔ ՀԱՅ ԵՆՔ. Մենք Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգներն ենք և չենք ցանկանում խոսել ապագայում մեկ այլ ցեղասպանության ճանաչման կամ հիշատակի հավերժացման մասին։
Անցյալ տարվա դեկտեմբերից Ադրբեջանը փակել է Արցախի բնիկ քրիստոնյա հայերի և մնացած աշխարհի միջև կյանքի միակ ճանապարհը։ Տարիներ շարունակ նրանք կախված են եղել Լաչինի միջանցքով սննդի, դեղորայքի և մարդասիրական օգնության մատակարարումներից։ Ուկրաինական պատերազմը որոշ երկրների համար Ադրբեջանին դարձրեց ռուսական նավթի ու գազի առերևույթ ավելի շահավետ այլընտրանք։ Սակայն նման վստահությունը խրախուսեց Ադրբեջանի բռնակալ կառավարությանը սովը որպես զենք օգտագործել տարածաշրջանի հայ բնակչության դեմ։ Այլևս մտածելու, աղոթքի կամ անհանգստանալու ժամանակ չկա:
2020 թվականի պատերազմը, որի ժամանակ Ադրբեջանը առանց պատճառի հարձակվեց Արցախում հայերի վրա, դեռ չի ավարտվել աշխարհասփյուռ հայության գիտակցության մեջ։ Չնայած զինադադարի պայմանավորվածությանը, հայ զինվորների վրա հարձակումները եղել են մշտական և անհետևանք։ Հայատյաց քաղաքականությունը մշակվել և լայնորեն տարածվել է Ադրբեջանի կառավարության և այլ երկրների կողմից։ Տարածաշրջանային խաղաղությունը չպետք է ենթադրի Արցախում հայերի ինքնիշխանության զոհաբերում… Ակնհայտ է, որ այս անողոք շրջափակումը հատել է մարդու իրավունքների և մարդասիրական իրավունքի բոլոր կարմիր գծերը։ Իրավապաշտպան խմբերի արգելափակումը, ինչպիսին է Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտեն (ԿԽՄԿ) և ատելության հռետորաբանությունը, որն ուղեկցում է շրջափակմանը, ցեղասպանական մտադրության նշաններ են:
Ադրբեջանի կառավարությունը և նրա դաշնակիցներն ասում են, որ կան այլընտրանքային երթուղիներ, որոնք պետք է օգտագործվեն: Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող առանձին անցուղու օգտագործումը բեռների պարբերական մատակարարման համար լավագույն դեպքում կեղծավորություն է: Ամենայն հավանականությամբ, սա կազդարարի Արցախում հայերի և քրիստոնյաների վերջի սկիզբը։
Ճգնաժամի սկզբում հանրապետությունում ապրում էր մոտ 120 հազար հայ, այդ թվում՝ 30 հազար երեխա։ Ցավոք սրտի, արդեն եղել են զգալի և ողբերգական մարդկային կորուստներ սովի և համապատասխան բժշկական օգնություն ստանալու անկարողության պատճառով, և առանց անհապաղ գործողությունների իրավիճակը միայն կվատթարանա: Փրկվածները ընդմիշտ խեղված կմնան։
Թեև շրջափակումը բնապահպանական խնդիրների հետ կապելու անազնիվ փորձ է եղել, հայերը և միջազգային դիտորդները գիտեին, որ նպատակը հանրապետությունն այնքան անբնակելի դարձնելն է, որ մարդիկ կամ մահանան, կամ համաձայնեն լքել երկիրը: Մինչդեռ այս սովի կողմնակիցները համակարգված արշավներ են կիրառում սոցիալական ցանցերում, որպեսզի ձև անեն, թե շրջափակում չկա։ Այս հակաուտոպիական քարոզչությունը կարող է անհեթեթ թվալ իրազեկներին, սակայն մարդու իրավունքների այս խախտումների պաշտպանները փորձում են շփոթեցնել մարդկանց՝ հաշվի առնելով, թե ինչ է կատարվում աշխարհում:
Ցեղասպանության մոնիթորինգի բազմաթիվ խմբեր և ՄԱԿ-ի անկախ հատուկ զեկուցողներ, այդ թվում՝ Ցեղասպանության կանխարգելման հարցերով ՄԱԿ-ի առաջին հատուկ խորհրդական, պրոֆեսոր Խուան Մենդեզը, ամիսներ շարունակ փորձում են աշխարհին զգուշացնել այս վերահաս վայրագությունների մասին: Անցյալ ամիս Միջազգային քրեական դատարանի առաջին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն հրապարակեց իր անկախ զեկույցը։ Նա եզրակացրեց, որ ցեղասպանությունն արդեն տեղի է ունենում, քանի որ, համաձայն Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի II հոդվածի, Ադրբեջանը «միտումնավոր կերպով մարդկանց խմբի համար այնպիսի կենսապայմաններ է ստեղծում, որոնք հաշվարկված են նրա ֆիզիկական ոչնչացման համար»:
Մարդու իրավունքների համալսարանական ցանցը, համագործակցելով Հարվարդի իրավաբանական ֆակուլտետի, Կալիֆորնիայի համալսարանի Մարդու իրավունքների ինստիտուտի, Ուեսլեյան համալսարանի և Յեյլ Լոուենշտեյն նախագծի ուսանողների, իրավաբանների և գիտնականների հետ, իրականացրել է երկու ճանաչողական ուղևորություն դեպի Լեռնային Ղարաբաղ և Հայաստան՝ 2022 թվականի մարտից մինչև 2023 թվականի հուլիսը։ Նրանց վերջերս հրապարակված տեղեկատվական փաստաթղթում ասվում է. «Ամբողջության մեջ այս խախտումները ցույց են տալիս Լեռնային Ղարաբաղը և Հայաստանի որոշ տարածքներ հայերից մաքրելու համաժամանակյա, համապարփակ արշավ»:
Անհատների, կառավարությունների և կառավարական կազմակերպությունների, ինչպիսիք են ՄԱԿ-ը և Եվրամիությունը, հավաքական լռությունը կամ անգործությունը սաստկացրեցին ճգնաժամը։ Ամեն օր ավելի շատ կյանքեր են վտանգվում։ Ամերիկյան հարկատուների դոլարներն այժմ օժանդակում են նման վարքագծին՝ նավթով հարուստ երկրին արտաքին օգնություն տրամադրելով։
Տնտեսական պատժամիջոցների, Ադրբեջանին օտարերկրյա օգնության դադարեցման, Ադրբեջանում միջազգային միջոցառումները բոյկոտելու միջոցով (օրինակ՝ համերգներն ու սպորտային միջոցառումները) և միջազգային դատարաններում դատական վեճերի միջոցով մենք կարող ենք հավաքականորեն արդյունքի հասնել, բայց գործընթացը չափազանց դանդաղ է, իսկ ժամանակը սպառվում է։
Որպես քաղաքացիներ՝ մենք կոչ ենք անում այնպիսի առաջնորդների, ինչպիսիք են նախագահ Բայդենը, պետքարտուղար Բլինքենը և նրանց գործընկերները անհապաղ հստակեցնել իրենց դիրքորոշումը: Նրանք պետք է ճնշում գործադրեն Ադրբեջանի վրա՝ առանց նախապայմանների միջանցքը բացելու համար։
Մենք ընդամենը երկու հոգի ենք: Մենք աշխատել ենք հետնաբեմում՝ աջակցելու մեր հայ եղբայրներին ու քույրերին, սակայն դիվանագիտական այս մոտեցումը զգալիա արդյունքներ չի տվել։ Այս ճգնաժամն ակնհայտորեն չի հաղթահարվի անհատների կողմից, բայց մենք կշարունակենք անել ամեն ինչ, որպեսզի օգտագործենք մեր ունեցած ազդեցությունը։ Մենք քաղաքական գործիչներ կամ առաջնորդներ չենք և չնայած մեր սեփական դիվանագիտական ջանքերին, այս հումանիտար ճգնաժամը շարունակվում է, և դրա վերջը չի երևում, բացառությամբ հայ բնակչության էթնիկ զտման հնարավորության։ Մենք կշարունակենք օգտագործել մեր ձայնը ճշմարտությունը տեղ հասցնելու համար։
Արցախի ժողովուրդը ցանկանում է խաղաղ ապրել։ Հիմա եկել է իսկական առաջնորդության ժամանակը: Մեզ պետք է, որ նրանք, ովքեր էական դեր ունեն այս գործում, անհապաղ պահանջեն բացել Լաչինի միջանցքը՝ դադարեցնելու նոր ցեղասպանությունը։
Մենք ցանկանում ենք ավելի շատ ուշադրություն հրավիրել ճգնաժամի վրա և կոչ անել մեր կառավարությանը միջամտել: Միացյալ Նահանգներն ունի պատասխան միջոցների հնարավորություն։ Մեր ժողովրդին օգնող առաջնորդները կհիշվեն իրենց հերոսությամբ։ Իներտներն ու անարդյունավետները, նույնիսկ եթե գործում են լավագույն մղումներով, կհիշվեն որպես ցեղասպանության թույլատրողներ: Ընտրությունն իրենցն է»։
