2017 թվականից Ազգային վիճակագրական ծառայությունը (ԱՎԾ) «Սպառողական գների ինդեքսը» ամենամսյա զեկույցներում դադարեցրել է բացարձակ արտահայտությամբ գների հրապարակումը։
Այս բացը լրացնելու համար, տարեկան ինդեքսների հիման վրա, հաշվարկվել են մի շարք կարեւորագույն պարենային ապրանքների միջին գները ընթացիկ տարվա սեպտեմբերի համար։ Ստորեւ ներկայացված գրաֆիկներում ներկայացված են այդ գները (1 կգ-ի համար ՀՀ դրամով) մայրաքաղաքի եւ մարզերի մի շարք քաղաքների համար։ Ի տարբերություն վերացական տոկոսադրույքների (մեջբերված ԱՎԾ հաշվետվություններում)՝ այս թվերն արտացոլում են գների ներկայիս մակարդակը։
Հայաստանի բնակիչների ամենակարեւոր պարենային ապրանքը՝ հացը, սեպտեմբերին տարեկան կտրվածքով թանկացել է գրեթե 10 տոկոսով։ Այս տարվա հունվար-հունիսին հացահատիկի ներմուծումը մեր երկիր տարվա ընթացքում նվազել է 18.4 հազար տոննայով (կամ մոտավորապես 1.3 անգամ)։ Ընդ որում, հացահատիկի մաքսային գինը բարձրացել է 9 տոկոսով։ Սակայն, հաշվի առնելով, որ ապրանքային հացի ինքնարժեքի մեջ հիմնական բաղադրիչի՝ ալյուրի մասնաբաժինն այնքան էլ մեծ չէ։ Ռուսական տվյալներով (մեզ մոտ այդ ցուցանիշները չեն հրապարակվում) հացի մանրածախ գնի մեջ կոնկրետ ալյուրը կազմում է մոտ 25 տոկոս։ Մնացած բոլոր հավասար պայմաններ դեպքում հացի 10 տոկոսով թանկացում հնարավոր է ալյուրի 40 տոկոսով (!) թանկացման դեպքում։ Նշենք, որ ալյուրի մանրածախ գինը սեպտեմբերին մեկ տարվա ընթացքում աճել է մոտ 9 տոկոսով։ Հասկանալի է, որ ալյուրի մեծածախ գնի բարձրացումը (որով հացի արտադրությունները գնում են այս հումքը) չի կարող գերազանցել այդ մակարդակը։
Պաշտոնական տվյալներով՝ սեպտեմբերին տավարի մսի միջին գինը փոքր-ինչ բարձրացել է՝ տարեկան կտրվածքով «ընդամենը» 0.5 տոկոսով։ Նշենք, որ այս ապրանքի ռեսուրսներում ներմուծման տեսակարար կշիռը համեմատաբար փոքր է (հունվար-հունիսին՝ 9 տոկոսից պակաս)։ Այսինքն՝ արտաքին գործոնների ազդեցությունն այս ապրանքային շուկայում աննշան է։
Ի տարբերություն տավարի մսի, խոզի մսի ապրանքային ռեսուրսների զգալի մասը ձեւավորվում է ներմուծման հաշվին (հունվար-հունիսին բաժինը կազմել է 64 տոկոս)։ Անասնաբուծության այս ոլորտում բացասական միտումներ կան: Այդպես, անցած տարվա դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ Հայաստանում խոզերի գլխաքանակը նախորդ տարվա նույն ամսաթվի համեմատ նվազել է մեկ տասներորդով:
Նույն ժամանակահատվածում ներմուծվող խոզի մսի մաքսային գինը փոքր-ինչ աճել է՝ 1.9 դոլարից մինչեւ 2.0 դոլար մեկ կիլոգրամի համար: Թե ինչպես է այս գինը մանրածախ ցանցում բարձրանում 4 անգամ (!), կարելի է միայն գուշակել: Նշենք նաեւ, որ այս տարվա փետրվարից խոզի մսի մանրածախ գներն անշեղորեն աճել են։ Սեպտեմբերին այս մթերքը թանկացել է, տարեկան կտրվածքով՝ 40 տոկոսով: Այլ գործոնների հետ մեկտեղ, դա կարող է պայմանավորված լինել արցախցի ֆերմերների կողմից այդ արտադրանքը Հայաստանում իրացնելու հնարավորության կորստով։
Հայաստանում անասնաբուծության ոլորտում ճգնաժամ է հասունանում՝ կապված թե՛ կերի դեֆիցիտի, թե՛ թանկացման հետ։ Բացի այդ, սահմանամերձ շրջանների ֆերմերները վախենում են անասուններին արոտավայրեր տանել Ադրբեջանի կողմից չդադարող սադրանքների պատճառով։ Այս դժվարին պայմաններում շատ տնտեսությունների համար դժվար է դառնում շարունակել պահել անասուններին:
Կարտոֆիլը, հացի հետ միասին, անապահով խավի սննդակարգի զգալի մասն է կազմում: Մինչդեռ այս համեմատաբար էժան մթերքը սեպտեմբերին կարողացել է տարեկան կտրվածքով թանկանալ գրեթե 67 տոկոսով։ Նշենք, որ կարտոֆիլի ցանքատարածություններն այս տարի նվազել են 1.8 տոկոսով։ Ավելին, ամենամեծ անկումը (4.6 տոկոս) գրանցվել է Գեղարքունիքի մարզում, որին բաժին է ընկնում հանրապետությունում կարտոֆիլի մշակվող բոլոր տարածքների 39 տոկոսը։
Կարտոֆիլի թանկացումը կարող է կապված լինել նաեւ դրա արտահանման հետ։ Այդպես, միայն հունվար-հունիսին արտահանվել է ավելի քան 11 հազար տոննա (տարվա ընթացքում աճը՝ 13 անգամ), իսկ արտահանման գրեթե ողջ ծավալը բաժին է ընկել Ռուսաստանին։ Նկատենք, որ նույն Ռուսաստանը, ցանկացած ապրանքի անցանկալի արտահանումը սահմանափակելու համար հաճախ ժամանակավոր տուրքեր է սահմանում դրանց արտահանման վրա։
Բացի այդ, ներկայացված է շաքարավազի գների դինամիկայի գրաֆիկը 2016-2020 թվականների դեկտեմբեր եւ 2021 թվականի սեպտեմբեր ամիսների համար։ Նշենք, որ այս ապրանքի համաշխարհային գները նկատելիորեն աճել են՝ հիմնականում Բրազիլիայում արտադրության կրճատման պատճառով: Հունվար-հունիսին ներկրվող շաքարավազի մաքսային գինը տարեկան կտրվածքով աճել է 75 տոկոսով։
Թե որքանով է այս գործոնով հիմնավորված մեր երկրում շաքարավազի մանրածախ գների աճը, սա արդեն Հայաստանի Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովի խնդիրն է: Բացի այդ, լավ կլինի ստուգել ապրանքների շարժի ողջ շղթան՝ արտահանող երկրից՝ իր գներով, մինչեւ Հայաստանի մանրածախ առեւտրի կետերում գները։
Հիշեցնենք, որ նախորդ տարվա նոյեմբերից Հայաստանում ԱՄՆ դոլարի փոխարժեքը գերազանցել է 500 դրամի շեմը։ Սա ներմուծման ադեկվատ թանկացման է հանգեցրել։ Արդյունքում (այս տարվա հուլիսից) դոլարը վերադարձավ իր սկզբնական դիրքերին: Սակայն, ըստ առեւտրի մասնագետի, ներմուծողները չէին շտապում իջեցնել ներմուծվող ապրանքների գները: Չէ որ նրանց համար ինչ-որ դժվար է «հրաժարվել» գերշահույթից…
Բնականաբար, գների բարձրացման հետ կապված խնդիրները չեն սահմանափակվում միայն վերը թվարկված մթերքներով: Հետագա գնաճի սպառնալիքը շատ երկրների ստիպում է շտապ քայլեր ձեռնարկել։ Դրանցից մեկը վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացումն է։ Այդպես, Ռուսաստանի Բանկը գնաճի դեմ պայքարի շրջանակներում հետեւողականորեն բարձրացրել է հիմնական տոկոսադրույքը (այս տարի՝ 4.25 տոկոսից մինչեւ 6.75 տոկոս)։ Ակնկալվում է, որ մոտ ապագայում տոկոսադրույքը կավելանա եւս 0.5 տոկոսային կետով: Ըստ ամենայնի, նույն քայլերը պետք է ձեռնարկի նաեւ ՀՀ Կենտրոնական բանկը։
Սակայն այս միջոցառումներն ակնհայտորեն բավարար չեն։ Բոլորը գիտեն, որ շատ ապրանքների գների մասով մեզ մոտ անարխիա է տիրում: Շատ քաղաքացիներ կասկածում են, որ խոշոր բիզնեսի (ներմուծման, արտադրության եւ առեւտրի ոլորտում) «նորմալ» մրցակցություն կա, ինչը կնպաստեր գների իջեցմանը: Այնպես որ, վերը նշված հանձնաժողովի համար աշխատանքի հսկայական դաշտ կա: Գնաճի դեմ պայքարի ակտուալ խնդիրներ ունեն նաեւ տնտեսական բլոկի մյուս գերատեսչություններն ու նախարարությունները։
