Ռուսական Regnum լրատվական գործակալությունը հրապարակել է հոդված, որում հեղինակը՝ կովկասագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Ստանիսլավ Տարասովը, անդրադարձ է կատարել Հարավային Կովկասում Արցախյան պատերազմից հետո ստեղծված նոր իրավիճակին և իրադարձությունների զարգացման հեռանկարներին:
«Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կառավարության նիստում անսպասելի առաջարկ արեց Ադրբեջանի հետ ամենաբարձր մակարդակով բանակցությունները վերսկսելու վերաբերյալ:
Ռուսաստանի Պետդումայի որոշ ներկայացուցիչներ դա լավատեսությամբ ընդունեցին: ԱՊՀ հարցերով խորհրդարանական հանձնաժողովի նախագահ Լեոնիդ Կալաշնիկովը, NEWS.ru-ի հետ զրույցում ասաց.«Կարևոր է բանակցել, սկսել եռակողմ համաձայնագրի բոլոր կետերի իրականացումը (նկատի ունի 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի համաձայնագիրը) և աշխատանքային խմբերի օգնությամբ զբաղվել սահմանազատմամբ, ինչպես դա անում են դիվանագիտական հարաբերություններ ունեցող երկրները»: Կալաշնիկովը վստահ է, որ «տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը հսկայական դեր կխաղա «նախաձեռնող» հայ ժողովրդի համար, որը կկարողանա արագ ներթափանցել գործարար միջավայր»:
Իրենց հերթին, Բաքվի որոշ փորձագետներ կարծում են, որ «Փաշինյանը հանդիպում է խնդրել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևից և հայտարարել է, որ պատրաստ է վերսկսել Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի փոխվարչապետների եռակողմ հանձնաժողովի աշխատանքը՝ տարածաշրջանային հաղորդակցություններն արգելափակելու համար»:
Բայց և՛ առաջին, և՛ երկրորդ դատողությունները պարունակում են իրավիճակի կեղծման տարրեր: Փաստն այն է, որ Փաշինյանն իր առաջարկը ամրագրեց մի շարք կարևոր պայմաններով. հայկական կողմը կոնկրետ առաջարկներ է ակնկալում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից և առաջարկում միջազգային մոնիտորինգի մեխանիզմի գործարկում`հիշեցնելով, որ ավելի վաղ այս դերում հանդես գալ էր առաջարկվել ՀԱՊԿ-ին կամ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներին: Եվ միայն երրորդ տեղում էր Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի փոխվարչապետների եռակողմ հանձնաժողովի աշխատանքը վերսկսելու հարցը`տարածաշրջանային հաղորդակցություններն ապաշրջափակելու համար: Եթե այն առաջին տեղում լիներ, ապա Ալիևը, անշուշտ, արագ կարձագանքեր Փաշինյանի քայլին: Բայց նույնիսկ ամենամակերեսային վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի վարչապետի գործողությունները լուրջ ինտրիգի տարրեր են պարունակում: Եկեք նշենք դրա հիմնական բաղադրիչները:
Առաջին՝ Փաշինյանն Ադրբեջանի նախագահի հետ իր անձնական հանդիպման նախապատրաստումը տեղափոխում է Մինսկի խմբի ուսերին: Այսպիսով, վարչապետը ձգտում է ստեղծել երկրորդ բանակցային հարթակ՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնագրով սահմանվածին զուգահեռ: Ավելին, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մասնակցությամբ երկրորդ հարթակը, որոշակի հանգամանքներում, կարող է ճնշել առաջինին կամ չեզոքացնել նրա աշխատանքը:
Երկրորդ. Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան, որպես Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներ, ԼՂ հակամարտությունը ավարտված չեն համարում և կոչ են անում հակամարտող կողմերին «հնարավորինս շուտ վերադառնալ բովանդակային քննարկումներին ԵԱՀԿ ՄԽ հովանու ներքո` հակամարտության երկարաժամկետ քաղաքական կարգավորմանը հասնելու համար»: Խոսքն առաջին հերթին Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշման մասին է: Բաքուն հայտարարում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակն այլևս քննարկման ենթակա չէ, քանի որ այն «Ադրբեջանի մաս է»: Երևանը սրա հետ համաձայն չէ: Միևնույն ժամանակ, Մոսկվան այս խնդրի լուծումը չի համարում գերակա նշանակություն կոնկրետ պայմաններում, ինչը կարող է ճգնաժամային իրավիճակ ստեղծել Մինսկի խմբի ներսում: Բայց Ռուսաստանը տանում են մի իրավիճակի, երբ այն ստիպված է լինելու ընտրություն կատարել, և դժվար է ասել, թե այս անգամ որ կողմն է ընտրելու՝ Երևա՞նը, թե՞ Բաքուն:
Երրորդ. Ադրբեջանը ելնում է նրանից, որ Հայաստանը շարունակում է մնալ ռազմական առումով շատ ավելի թույլ, և փորձում է օգտագործել իրավիճակը՝ սահմանները բարենպաստ պայմաններով սահմանելու համար, դրանով իսկ լրջորեն բարելավելով իր ռազմավարական դիրքերը առճակատման հաջորդ փուլի դեպքում: Բաքուն բաց է թողել Երևանի նկատմամբ դիվանագիտական «փափուկ» ուժ կիրառելու հնարավորությունը, և այժմ նրան առաջարկվում է վերադառնալ բովանդակային բանակցություններին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո, որտեղ Ռուսաստանի դերը դեռ որոշված չէ:
Ի վերջո, չորրորդը. Ադրբեջանը դեմ կլինի Մինսկի խմբի դիտորդական առաքելությանը, որի մասին խոսում է Փաշինյանը, քանի որ դա նշանակում է Միացյալ Նահանգների և Ֆրանսիայի գործնական ներգրավում այդ գործընթացում:
Իսկ ընդհանուր առմամբ, պատասխանելով այն հարցին, թե որ ուղին կընտրի Հայաստանը՝ Ռուսաստա՞ն, թե՞ Արևմուտք, Փաշինյանն ասաց, որ Երևանը «կշարունակի զարգացնել հարաբերությունները բոլոր կողմերի հետ», որ «Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական գործընկերն է բոլոր ոլորտներում, մասնավորապես ՝ տնտեսության և անվտանգության ոլորտում, իսկ Եվրոպական միության հետ Հայաստանը ստորագրել է Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր, ուստի երկիրը կշարունակի զարգացնել հարաբերությունները բոլոր կողմերի հետ»: Այսպիսով, Երևանը շարունակում է առաջ վազել բազմավեկտոր ձիու վրա ՝ հավատալով, որ ինչ-որ մեկը դրա համար կրակից շագանակներ է հանելու: Փաստորեն, նա իր խաղը խաղում է բանակցային գործընթացներում նախաձեռնությունը գրավելու արտաքին ցուցադրական ցանկությամբ: Դժվար թե դա դուր գա Կրեմլին: Հետևաբար, ներկայում Երևանի առաջարկներին որևէ արձագանք չկա:
Մոսկվան տագնապած է, որ անցյալ տարվա նոյեմբերին պաշտոնապես ավարտված պատերազմը դեռ շարունակվում է այլ տեսքով: Ռուսաստանը, որը հանդես է եկել որպես երկու երկրների միջև հրադադարի երաշխավոր, կարող է հայտնվել ծանր վիճակում:
