Նոյեմբերի 9-ին կայացած հրադադարի համաձայնագրից հետո Լեռնային Ղարաբաղում հանգստյան օրերին ադրբեջանական և հայկական ուժերի բախումները դարձել են ռուսական խաղաղապահ առաքելության առաջին լուրջ փորձությունը: Ադրբեջանցիները փորձեցին հայկական անկյունները տեղահանել փոքր անկլավից՝ պնդելով, որ վերջին երեք շաբաթվա ընթացքում հայերը երկու հարձակում են իրականացրել իրենց զորքերի վրա, որոնք ավարտվել են զինվորների մահով:
Գործողությունն իրականացվել է դեկտեմբերի 11-ին և 12-ին Լեռնային Ղարաբաղի հարավ-արևելքում գտնվող Հին թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի տարածքում (որոնք ադրբեջանցիները անվանում են Քյոհնյա Թաղլար և Չայլագալա): Արդյունքում վեց հայ զինվոր վիրավորվել է՝ հայտնել են Հայաստանի արտգործնախարարությունից: Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի խոսքով՝ գյուղերը հայտնվել են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ:
Ադրբեջանը չի հայտնում զոհերի մասին, սակայն պաշտպանության նախարարության և Պետական անվտանգության ծառայության համատեղ հայտարարության մեջ ասվում է, որ Պետական անվտանգության ծառայությունը գործողություն է իրականացրել այդ տարածքում երկու միջադեպից հետո, որն ավարտվել է հայկական ուժերի կողմից ադրբեջանցիների սպանությամբ: Դեպքերից մեկը, ենթադրաբար, տեղի է ունեցել նոյեմբերի 26-ին, երբ երեք զինվոր զոհվեց, ևս երկուսը վիրավորվեցին: Դրանից հետո՝ դեկտեմբերի 8-ին, ըստ ՊՆ-ի, կապի սարքավորումներ տեղադրելու ժամանակ զոհվել է զինծառայող, վիրավորվել է բջջային կապի օպերատոր: Նախկինում այդ դեպքերից ոչ մեկը չի հաղորդվել, և այս պնդումների իսկությունը ինքնուրույն չի ստուգվել:
«Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ Ադրբեջանի Հանրապետության պետական անվտանգության ծառայությունը ստիպված էր հակաահաբեկչական գործողություն իրականացնել այս տարածքում»,- ասված է հայտարարության մեջ:
Բախումները ցույց տվեցին նոյեմբերի 9-ի պայմանագրի չճշտված կողմերի, ինչպես նաև 2000-հոգանոց ռուսական խաղաղապահ զորախմբի՝ կողմերը բաժանելու սահմանափակ կարողության վտանգները:
Այն գյուղերը, որտեղ տեղի են ունեցել բախումները, շատ մոտ են նախկին խորհրդային Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի և Ջաբրայիլի շրջանի սահմանին: Նոյեմբերի 9-ի պայմանագրի համաձայն՝ Ջաբրայիլի շրջանը և Ղարաբաղի տարածքները, որոնք նա գրավել էր պատերազմի ընթացքում, նահանջեցին Ադրբեջանի վերահսկողության տակ: Բայց համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահին այս երկու գյուղերը չեն գրավվել Ադրբեջանի կողմից, ինչը նրանց կարգավիճակն անորոշ է դարձնում: Դատելով բաց աղբյուրներից ստացված քարտեզներից՝ գյուղերը տեղակայված են Ղարաբաղի սահմաններում, այսինքն՝ համաձայն պայմանավորվածության, դրանք պետք է մնային Հայաստանի վերահսկողության տակ:
Ըստ Խծաբերդից արված տեսագրության, որը դեկտեմբերի 3-ին հրապարակել է CivilNet լրատվական կայքը, գյուղը պահում էր շուրջ 60-հոգանոց ինքնակազմակերպվող ստորաբաժանում, որը գլխավորում էր նախկին ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ Հայկ Խանումյանը, և այնտեղ խաղաղ բնակիչներ չկային: «Մենք սպասում ենք, որ խաղաղապահները գան և մեզ փոխարինեն, որպեսզի տարածքը մնա հայկական»,- CivilNet-ին ասաց զինվորներից մեկը:
Բախումներից հետո ռուսական խաղաղապահ զորամիավորումը ուշագրավ ճշգրտումներ մտցրեց տարածաշրջանում իր խաղաղապահ գործողությունների քարտեզի վրա, որն ամեն օր թարմացնում է: Դեկտեմբերի 13-ի տարբերակում այն տարածքին, որտեղ գործում են խաղաղապահ ուժերը, ավելացվել է մի կտոր հող՝ ներառյալ այն տարածքը, որտեղ տեղի են ունեցել վերջին բախումները: Դատելով նորացված քարտեզից՝ ռուսները պաշտպանում էին այս տարածքի նկատմամբ հայկական պահանջները:
Խաղաղապահների գործողությունների գոտու ընդլայնումը միակողմանիորեն որոշակի դժգոհություն առաջացրեց Ադրբեջանում. մի շարք խորհրդարանականներ և կառավարությանը հարող լրատվամիջոցներ դատապարտեցին այդ քայլը: APA պետական լրատվական գործակալությունը հրապարակել է վերլուծական հոդված՝ «Ռուս խաղաղապահները որպես հայ անջատողականների փրկիչ. Մոսկվան պետք է բացատրի» վերնագրով:
Պատգամավորներից մեկը՝ Վահիդ Ախմեդովը, ենթադրեց, որ դրդապատճառը Բաքվում վերջերս անցկացված հաղթանակի շքերթն էր, որին մասնակցում էր Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, և որտեղ ցուցադրվում էին գրավված հայկական սարքավորումները, հիմնականում ռուսական արտադրության: «Սա վնասել է Ռուսաստանին, ուստի նրանք քայլեր են ձեռնարկում ճնշում գործադրելու Ադրբեջանի վրա», – ասաց նա Qafqazinfo լրատվական կայքին:
Այս դրվագը զայրույթ առաջացրեց նաև հայերի շրջանում, ովքեր դրանում ապացույցներ տեսան, որ ռուս խաղաղապահները ի վիճակի չեն կամ չեն ցանկանում պաշտպանել ղարաբաղյան հայերին: Խանումյանը Ղարաբաղի մայրաքաղաք Ստեփանակերտում բողոքի ցույց անցկացրեց կառավարության կողմից ադրբեջանական ներխուժումը կասեցնելու կապակցությամբ և հանդիպեց ռուս խաղաղապահների հետ` պարզելու նրանց դիրքերը:
Ինչպես նա հայտնեց դեկտեմբերի 14-ին, ռուսական հրամանատարությունը պատմեց նրան նոր դիտակետերի ստեղծման մասին, այդ թվում հենց Հին թաղեր գյուղում (Քյոհնյա Թաղլար): «Մենք պետք է հասկանանք, որ խաղաղապահ առաքելությունն ունի սահմանափակ զորակազմ և չի կարող պատասխանատու լինել մեր սահմանների պաշտպանության համար: Դա միայն Ղարաբաղի փաստացի իշխանությունների իրավունքն ու պարտականությունն է»,- գրել է Խանումյանը Facebook-ում:
Դեկտեմբերի 13-ին Փաշինյանը հրավիրեց Անվտանգության խորհրդի նիստ՝ քննարկելու բախումները: «Ռուսաստանի խաղաղապահների մեծ թվով զորք մուտք է գործել տարածք, և իրավիճակն այս պահին համեմատաբար կայուն է: Առնվազն այնտեղ խաղաղապահների ներկայությունը որոշակի վստահություն է տալիս, որ հետագա սրացումներից խուսափելու մեծ հավանականություն կա»,- ասաց նա:
Հաջորդ օրը նա ադրբեջանական գործողությունը անվանեց «փորձություն» ռուս խաղաղապահների համար: «Նրանք՝ ադրբեջանցիները, ցանկանում են ցույց տալ, որ խաղաղապահները ի վիճակի չեն դադարեցնել իրենց սադրիչ գործողությունները: Խծաբերդի և Հին թաղերի հատվածի ճակատագիրը Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղապահ առաքելության առաջին լուրջ փորձությունն է»,- ասաց նա Facebook-ի տեսաուղերձում:
Նոր շփման գծի անորոշությունը, ամենայն հավանականությամբ, կհանգեցնի հետագա լարվածության, քանի որ նոր փաստացի սահմանը հաճախ անցնում է բնակեցված տարածքների միջով՝ ասում է միջազգային ճգնաժամային խմբի վերլուծաբան Օլեսյա Վարդանյանը: Նա ներկայիս իրավիճակը համեմատեց Հարավային Օսիայում տիրող իրավիճակի հետ, որտեղ վրացիները անընդհատ խնդիրներ էին ունենում ռուս զինվորների կողմից պահպանվող փաստացի սահմանին:
«Շատ հավանական է, որ դա լարվածության մշտական կետ լինի՝ դեպքերով, ձերբակալություններով, սպանություններով և այլն,- գրել է Վարդանյանը Թվիթերում:- Այս ամենը դուրս կգա լրատվամիջոցների միջոցով՝ ավելացնելով ցավը և հնարավոր է նույնիսկ բորբոքի նոր պատերազմի կոչերը»:
Ըստ Վարդանյանի՝ իրավիճակը բարելավելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել նոր միջնորդական մեխանիզմներ, որպեսզի մանր վեճերը չվերածվեն ավելի լուրջ բանի: Մասնավորապես, նա առաջարկել է անցկացնել երկու կողմերի ներկայացուցիչների ամենամսյա հանդիպումներ Ռուսաստանի միջնորդությամբ: «Հակամարտության շատ այլ գոտիներում սա սովորություն է: Ցավոք, նման բան տեղի չի ունեցել ղարաբաղյան հակամարտության շրջանակներում,- գրել է նա:- Միգուցե սկսելու ժամանա՞կն է։ Հակառակ դեպքում դժվար է պատկերացնել, թե ինչպես կարելի է կանխել մշտական լարվածությունը տեղում»:
